Listen & Read
Māhele 6
10 Feberuari 1877
A pau kēia mele a Kalalea e oli nei me ka paʻa pū nō i ka maile i kona lima, aia a pā ke kilu i ka mea e pā ai, a laila, i luna ona ka maile e kapalili ai. He mea mau nō ia no kēia ʻano hana leʻaleʻa ma waena o nā aliʻi a me nā makaʻāinana i ka wā kahiko.
I kēlā manawa nō hoʻi, kuʻupau maila ʻo Kaluluohauola i kāna mele penei:
ʻAuamo i luna ka wai o Nāmolokama ē,
Paheʻe pakika i ka limu ke kanaka ē,
He kanaka kipa ka hale, ua hiki mai ē,
Hiki mai ana ʻanoʻi wale ē,
Me he ʻala lā no Mailehaʻiwale ē,
Haʻi ʻanapu wale ka pua o ke Koʻolau ē,
ʻU–hū, he aloha ē.
A pau kēia mele a Kaluluohauola, a ʻo ia hele nō o ke kilu a pā nō, kapalulu ana ka welelau o ka maile i luna o Kaluluohauola, hui aʻela ka ʻaha, pakelo akula i waho, e hoʻokō ana i ua hana ʻuko ʻole o ia wā naʻaupō.
E waiho kākou iā lākou nei e kilu ana, a e huli aʻe kākou a e nānā iā Koananai a me ka ʻōpū e hāpai nei, ke hele akula e piha pono nā mahina ʻeono. I ia wā, ʻono aʻela ke aliʻi wahine i ke kala koi o Waimea i Oʻahu, a huli aʻela a pane aku i kāna kāne, “ ʻē, ʻono mai nei kā hoʻi au i ke kala koi o Waimea i Oʻahu – pehea lā auaneʻi e loaʻa ai kēia ʻono oʻu?”
ʻĪ maila ke kāne, “He loaʻa nō.”
“ ʻAuhea kā hoʻi ʻo Pōhakumalumalu?”
“Eia aʻe nō.”
“E ʻōlelo aku iā ia e hele koke mai.”
I ia wā nō, hiki maila ʻo Pōhakumalumalu, a kū ana i mua o ke aliʻi. “Eia wau, he ui, he nīnau, he aha ka huaʻōlelo?”
Pane maila ke aliʻi, “E kiʻi aku ʻoe i nā hoe waʻa, iā Kalīpoa, Papaloa, a me ʻōneo, a ʻo ʻoe nō hoʻi, ʻahā ʻoukou. E holo ʻoukou i Waimea i Oʻahu. I Kapaeloa naʻe ʻoukou e pae ai, a laila, e hele aku ʻoe a hālāwai pū me Keahuahāpuʻu, a laila, e ʻōlelo aku ʻoe iā ia no ka ʻono o ka moʻopuna āna i ke kala koi o Waimea, a nāna ia e hōʻeu aʻe i nā lawaiʻa. A loaʻa nō ka iʻa, kū nō ʻoukou, hoʻi mai ana.”
I loa nō a pau ka ʻōlelo a ke aliʻi, ʻo ka hoʻomākaukau ihola nō ia o ka waʻa, a holo nō i ia ahiahi. A mai ia ahiahi nō a hiki i ke ao ʻana, ua komo lākou nei i loko o Waialua. A i ka wā kakahiaka nui wale, pae ana lākou nei i Kapaeloa. Hele akula ʻo Pōhakumalumalu e hālāwai pū me Keahuahāpuʻu, no ka mea, ʻo kona makuakāne nō ia, ke kaikunāne no kona makuahine.
Uē ihola lāua nei, a pau ka uē ʻana, nīnau iho ʻo Keahuahāpuʻu iā Pōhakumalumalu, “He aha kāu huakaʻi o ka hiki ʻana mai nei?”
Pane mai ke keiki, “He ʻono na kō moʻopuna, na Koananai, ka wahine a Kalalea, kō moʻopuna, keiki a Kapaopao me Kahala.”
Pane mai ʻo Keahuahāpuʻu, “Ua loaʻa keiki mai nei nō kā hoʻi lāua?”
“ ʻAe, ua puʻulau i waho,” wahi a Pōhakumalumalu.
Nīnau hou maila nō ʻo Keahuahāpuʻu, “He aha ua ʻono nei āu e ʻōlelo mai nei?” Pane mai ke keiki, “ ʻO ke kala koi o Waimea nei; a loaʻa nō lā, hoʻi mākou.”
ʻĪ maila ka makuakāne, “ ʻAe, ua loaʻa. Inā naʻe he makemake i ka iʻa maloʻo, aia ua hale lā, ua piha, a inā hoʻi no ka iʻa hou, e kali iki iho, a e hele aʻe au i nā lawaiʻa.” He manawa ʻole, ua mākaukau aʻela ka ʻupena, a ahu ana i kahaone. ʻO ka holo akula nō ia o nā waʻa a lana ana i ke koʻa. I loa nō a ʻike ke kilo i ka iʻa, kāhea aʻela ʻo ia e kuʻu i ka ʻupena. A i ke kuʻu ʻana nō hoʻi, hoʻokahi nō ʻōpū, komo ka waʻa o lākou nei; kū ka peʻa, hoʻi mai ana i Kauaʻi nei. ʻO ka hele nō hoʻi ia a ʻohi ka pili o ke ao, pae ana ka waʻa i kai o Hālaulani. Hopu ihola nō ʻo Pōhakumalumalu ʻehā kala, ʻo ka piʻi ihola nō ia i uka o Kahoʻiwai; a i hōʻea aku ko ia nei hana, e kilu mai ana nō nā aliʻi, a e kōnane mai ana nō kahi poʻe, kū ana nō hoʻi kēia me nā kala. He māmā aku a he māmā mai hoʻi kā lākou lā ʻōlelo. Pane nō kēia, “I aloha ʻia mai nei no ʻoukou a pau.”
Ma hope iho o ka pau ʻana o nā kīkēʻōlelo ʻana, pūholo ʻia ihola nā kala, i hoʻokō ʻē ʻia ai ka makemake o ke aliʻi wahine ma mua o ka ʻai ʻana o nā mea a pau.
I kēlā wā nō hoʻi, pane aku ʻo Pōhakumalumalu iā Kalalea, “E hoʻouna aʻe ʻoe i hoʻokahi kanahā kanaka, e ʻauamo mai i ka iʻa, no ka mea, ua hele ka waʻa a komo i ke kala koi.” Ua hoʻokō koke akula ʻo Kalalea.
Aia hoʻi a hiki aku ka iʻa i uka, ua hāʻawi like ʻia i nā aliʻi a me nā makaʻāinana. ʻAkahi nō a ʻai kekahi poʻe aliʻi a makaʻāinana hoʻi o Kauaʻi i kēia ʻano kala, no ka mea, he lohe wale nō ko lākou i ke “kala kū, kala koi o Waimea.” Ua pau ko lākou kuhihewa no ke kala koi, koe naʻe ko lākou manaʻo nui ʻana i ke kala kū, a i ka wā i hui ʻia ai ʻo kēia pae moku ma lalo o Kamehameha I, ka naʻi aupuni kaulana, ʻakahi nō a hoʻokō ʻia ko lākou mau ʻiʻini no ke kala kū.
I ka piha ʻana o nā mahina ʻehiku, ua ʻono aʻela nō ua aliʻi wahine nei i ka uhi o Niʻihau, a ʻo ka hoʻokō wale nō hoʻi kā Pōhakumalumalu a me nā hoe waʻa. ʻO ka holo nō hoʻi ia a pae ana i Niʻihau, i o Lamalina lā.
Nānā aku nō kā hoʻi, mākena nō hoʻi ua mea he uhi, ua hele ka uhi a ahuwale i ka lā i ka ua mea ʻo ka ʻiʻo launa ʻole. ʻO ko lākou nei ʻeli ihola nō ia a nui, a i ka hoʻohikihiki ʻana, ua komo ʻē nō ka waʻa, koe ʻokoʻa iho nō ka uhi.
ʻO ko lākou nei hoʻi maila nō kā hoʻi ia a waena moana, ʻo ke kahuli ihola nō ia o ka waʻa, lana ana ka ʻauwae kahi ʻuʻuku; pau loa akula ka uhi i ka lilo, a lilo pū hoʻi me nā hoe. Noke wale ihola lākou nei i ka hoʻolana, ʻaʻohe wahi mea a lana iki. ʻO ia hele ko lākou nei a pae ana i Puʻupuʻupaʻakai, aia ia wahi ma kai aku o Pōkiʻi. A no ka nele hoʻi o lākou nei i ka hoe ʻole, piʻi ihola lākou nei i kālai hoe i uka o Wainē. He ʻekolu pule o lākou nei o ka noho ʻana i ke kuahiwi, loaʻa nō hoʻi nā hoe.
ʻO kēia make ʻana o lākou, ua haʻohaʻo ʻia nō ia mea e ko Kauaʻi poʻe, me ka manaʻo ʻia naʻe, ua pau pū nō lākou i ka make, ʻaʻole lā he ʻāhaʻilono.
